توهم و هذیان دو اختلال روانی هستند که گاهی افراد آن‌ها را مشابه می‌دانند؛ اما در واقع تفاوت‌های اساسی دارند. توهم مربوط به ادراکات حسی غیرواقعی است؛ در حالی که هذیان باورهای نادرست و ثابت شده‌ای هستند که با شواهد و واقعیت تطابق ندارند. تشخیص درست این دو اختلال اهمیت زیادی دارد، چرا که نوع درمان و برخورد اطرافیان بر روند بهبود بیمار تاثیر مستقیم می‌گذارد.
در این مقاله به بررسی کامل تفاوت توهم و هذیان، نشانه‌ها و روش‌های درمان توهم و هذیان می‌پردازیم.
زمان خواندن: 6 دقیقه
توهم چیست؟
توهم زمانی رخ می‌دهد که فرد چیزی را حس می‌کند که در واقعیت وجود ندارد. این تجربه می‌تواند شامل صدا، تصویر، بو، لمس یا حتی مزه باشد. به‌عنوان مثال، فرد ممکن است صداهایی بشنود که هیچ منبع واقعی ندارند یا اشیایی را ببیند که وجود خارجی ندارند.
توهم اغلب در اثر شرایط زیر ایجاد می‌شود:
اختلالات روان‌پریشی مانند اسکیزوفرنی
- اختلال دوقطبی
- کمبود خواب یا اختلالات خواب
- مصرف مواد مخدر یا الکل
- بیماری‌های عصبی یا تب شدید
هذیان چیست؟
هذیان یک باور اشتباه و پایدار است که فرد به رغم شواهد و مدارک، آن را صحیح می‌داند. برخلاف توهم، هذیان با حواس پنج‌گانه سروکار ندارد و کاملا ذهنی است.
انواع رایج هذیان شامل موارد زیر است:
- باور به تحت تعقیب بودن یا آسیب رساندن دیگران
- باور داشتن قدرت‌ها یا ارتباطات خاص با خدا
- باور عاشق شدن شخص ناشناس
- باور توانایی خواندن ذهن دیگران
تفاوت توهم و هذیان (جدول)
| ویژگی | توهم | هذیان |
| ماهیت | تجربه حسی غیرواقعی | باور ذهنی غیرواقعی |
| ارتباط با حواس | دارد | ندارد |
| مقاومت در برابر توضیح | ممکن است کاهش یابد | بسیار مقاوم |
| منبع | ممکن است واقعی یا گذشته باشد | کاملا ذهنی و بدون منبع واقعی |
| مثال | شنیدن صدا یا دیدن تصویر خیالی | باور به کنترل ذهن دیگران |
علائم توهم
- شنیدن صداهایی که وجود خارجی ندارند (توهم شنوایی)
- دیدن اشیاء یا افراد خیالی (توهم بینایی)
- احساس بو، مزه، یا لمس غیرواقعی (توهم بویایی، چشایی و لمسی)
- تجربه تخیلات جنسی یا احساسات عجیب
- احساس حضور افراد یا موجودات ناموجود در محیط
- شنیدن گفتگوهایی که هیچ کس نگفته است
- احساس حرکت یا لرزش بدن بدون دلیل فیزیکی
- مشاهده الگوها یا نورهای غیرواقعی
- درک اشتباه از فاصله یا اندازه اشیاء
- واکنش به محرک‌هایی که واقعی نیستند، مانند تلاش برای صحبت یا تعامل با موجودات خیالی
علائم هذیان
- سوء ظن شدید و غیرمنطقی نسبت به دیگران یا اعضای خانواده
- باور به نشانه‌ها یا پیام‌های شخصی در رسانه‌ها، کتاب‌ها یا موسیقی
- اعتقاد به اینکه فرد مأموریت یا قدرت ویژه الهی دارد
- باور به عشق شدید یک فرد ناشناس یا تعقیب از سوی او
- اعتقاد به توانایی کنترل یا خواندن ذهن دیگران
- باور به اینکه دیگران قصد آسیب رساندن دارند بدون دلیل واقعی
- احساس اینکه همه چیز حول محور شخص است (هذیان خودمحور)
- باور به توطئه یا نقشه‌های خیالی علیه خود یا خانواده
- تصور قدرت‌های خارق‌العاده، مانند تغییر واقعیت یا کنترل طبیعت
- مقاومت شدید در برابر شواهد منطقی که باور هذیانی را نقض می‌کند
روش‌های درمان توهم و هذیان
مهم‌ترین تفاوت توهم و هذیان، روش درمان آن‌ها است. از طرفی، توهم و هذیان علامتی از یک اختلال زمینه‌ای هستند. درمان شامل ترکیبی از روش‌های زیر است:
1- داروهای ضدروان‌پریشی
این داروها برای کاهش شدت توهمات و باورهای هذیانی استفاده می‌شوند و می‌توانند به تنظیم عملکرد شیمیایی مغز کمک کنند. مصرف آن‌ها تحت نظر روانپزشک ضروری است تا دوز مناسب و عوارض جانبی کنترل شود.
2- روان‌درمانی تخصصی
روان‌درمانی‌های شناختی-رفتاری (CBT) و مشاوره‌های روانشناختی می‌توانند به فرد کمک کنند تا باورهای غلط و افکار غیر واقعی خود را شناسایی و مدیریت کند. این روش به کاهش اضطراب و استرس ناشی از توهم و هذیان کمک می‌کند.
3- درمان بیماری‌های جسمی و اختلالات خواب
برخی بیماری‌های جسمی، اختلالات هورمونی یا کمبود خواب می‌توانند توهم و هذیان را تشدید کنند. درمان این مشکلات زمینه‌ای، مانند بهبود کیفیت خواب یا کنترل بیماری‌های مزمن، بخشی مهم از روند درمان است.
4- قطع مصرف مواد مخدر یا الکل
مصرف الکل، مواد مخدر یا برخی داروهای غیرمجاز می‌تواند باعث بروز یا تشدید توهم و هذیان شود. ترک این مواد تحت نظر متخصص و با پشتیبانی روانپزشکی ضروری است.
5- پیگیری منظم با متخصص روانپزشکی یا مغز و اعصاب
مراجعه منظم به پزشک برای ارزیابی وضعیت، تنظیم داروها و بررسی پیشرفت درمان، کلید موفقیت در مدیریت این اختلالات است. پیگیری مداوم به پیشگیری از عود مجدد و کنترل علائم کمک می‌کند.
نکات مهم درباره تفاوت توهم و هذیان
- تعریف توهم: تجربه‌های حسی غیرواقعی که فرد آن‌ها را واقعی احساس می‌کند (صدا، تصویر، بو و …).
- تعریف هذیان: باورهای ذهنی و ثابت که با واقعیت تطابق ندارند و کاملاً کاذب هستند.
- منشاء: توهم ممکن است ناشی از محرک‌های واقعی یا تجربه‌های گذشته باشد، اما هذیان کاملاً ساخته ذهن فرد است.
- علل مشترک: هر دو می‌توانند ناشی از بیماری‌های روانی مانند اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی و روان‌پریشی باشند.
- تشخیص: تمایز دقیق بین توهم و هذیان نیازمند ارزیابی تخصصی روانپزشک یا روانشناس است.
- علائم توهم: دیدن، شنیدن، بوییدن یا احساس کردن چیزهایی که وجود خارجی ندارند.
- علائم هذیان: باورهای غلط و جنون‌وار درباره خود یا دیگران، مانند باور به قدرت خاص، عشق دیوانه‌وار یا قابلیت خواندن ذهن دیگران.
- اهمیت درمان: شناسایی و درمان صحیح می‌تواند از تشدید اختلال جلوگیری کند و کیفیت زندگی بیمار را بهبود دهد.
- مراجعه به متخصص: ضروری است که فرد مبتلا تحت نظر روانپزشک یا متخصص مغز و اعصاب باشد.
- پشتیبانی اطرافیان: رفتار درست و حمایت اطرافیان می‌تواند روند درمان را تسهیل کند.
نتیجه‌گیری
در این مقاله به تفاوت توهم و هذیان پرداختیم. توهم و هذیان با وجود شباهت‌ها، دو اختلال متفاوت هستند: توهم مربوط به تجربه حسی غیرواقعی و هذیان مربوط به باورهای ذهنی نادرست و پایدار است. هر دو اختلال نیازمند تشخیص و درمان تخصصی هستند و می‌توانند بخشی از یک مشکل روانی بزرگ‌تر باشند. مراجعه سریع به روانپزشک یا متخصص مغز و اعصاب، گام مهمی در کنترل و کاهش علائم است.
سوالات متداول
علت بروز توهم و هذیان چیست؟
این اختلالات ناشی از بیماری‌های روان‌پریشی، اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی، مصرف مواد مخدر، کمبود خواب یا بیماری‌های عصبی هستند.
توهم بیشتر است یا هذیان؟
تحقیقات نشان می‌دهد توهم در افراد شایع‌تر است و از هر ۲۰ نفر حداقل یک نفر امکان دارد در اثر شرایط خاص دچار توهم شود.
هذیان و توهم چه تفاوتی با هم دارند؟
توهم تجربه حسی غیرواقعی است اما هذیان باور ذهنی اشتباه و ثابت شده است که با واقعیت مطابقت ندارد.
درمان این اختلالات امکان‌پذیر است؟
بله. درمان شامل دارو، روان‌درمانی و مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای است و می‌تواند شدت علائم را کاهش دهد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده تغییرات ناگهانی در ادراک، رفتار غیرعادی، احساس خطر شدید یا اختلالات حسی، فورا به روانپزشک مراجعه کنید.
