سکته مغزی یکی از اورژانس‌های پزشکی حیاتی است که در آن جریان خون به بخشی از مغز قطع یا کاهش می‌یابد و باعث آسیب به بافت مغزی می‌شود. تشخیص سریع و درمان مناسب می‌تواند شانس بقا و بهبود عملکرد عصبی را به طور قابل توجهی افزایش دهد. در این مقاله به روش‌های تشخیص، آزمایش‌ها، درمان‌های اورژانسی و توانبخشی پس از سکته مغزی و اطلاعاتی جامع درباره مراقبت و بازتوانی می‌پردازیم. در این مقاله به سکته مغزی و رواش‌های درمان آن می‌پردازیم.
زمان خواندن: 10 دقیقه
نحوه تشخیص سکته مغزی
در طول یک سکته مغزی، پس از رسیدن به بیمارستان، روندها به سرعت پیش می‌روند. تیم اورژانس شما تلاش می‌کند تا نوع سکته‌ای که تجربه می‌کنید را شناسایی کند. احتمالا به زودی پس از ورود، یک سی تی اسکن یا آزمایش تصویربرداری دیگر خواهید داشت. همچنین، متخصصان بهداشتی باید سایر علل ممکن برای علائم شما را رد کنند؛ مانند تومور مغزی یا واکنش دارویی.
آزمایش‌ها پس از سکته مغزی
برخی از آزمایش‌هایی که ممکن است انجام دهید عبارت‌اند از:
1- معاینه فیزیکی
یک متخصص بهداشت و درمان چندین آزمایش انجام می‌دهد، از جمله گوش دادن به قلب و اندازه‌گیری فشار خون. یک معاینه عصبی بررسی می‌کند که سکته احتمالی چگونه بر سیستم عصبی شما تاثیر گذاشته است.
2- آزمایش‌های خون
ممکن است نیاز به آزمایش‌هایی داشته باشید تا بررسی شود سرعت انعقاد خون شما در چه وضعیتی قرار دارد و آیا قند خون خیلی بالا یا پایین است. همچنین ممکن است آزمایش صورت گیرد تا مشخص شود آیا عفونت دارید یا خیر.
3- سی تی اسکن (CT)
سی تی اسکن از مجموعه‌ای از اشعه ایکس برای ایجاد تصویر دقیق از مغز استفاده می‌کند. سی تی اسکن می‌تواند خونریزی مغزی، سکته ایسکمیک، تومور یا سایر شرایط را نشان دهد. ممکن است ماده حاجب به جریان خون شما تزریق شود تا رگ‌های گردن و مغز با جزئیات بیشتر دیده شوند. این نوع آزمایش به عنوان سی تی آنژیوگرافی (CTA) شناخته می‌شود.
4- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)
MRI از امواج رادیویی قدرتمند و میدان مغناطیسی برای ایجاد دید دقیق از مغز استفاده می‌کند. این آزمایش می‌تواند بافت مغزی آسیب دیده بر اثر سکته ایسکمیک و خونریزی مغزی را تشخیص دهد. گاهی اوقات ماده حاجب به رگ تزریق می‌شود تا شریان‌ها و وریدها دیده و جریان خون برجسته گردد. این نوع آزمایش به عنوان MR آنژیوگرافی یا MR وریدوگرافی شناخته می‌شود.
5- سونوگرافی کاروتید
در این آزمایش، امواج صوتی تصاویر دقیق از داخل شریان‌های کاروتید گردن ایجاد می‌کنند. سونوگرافی کاروتید می‌تواند تجمع چربی یا پلاک و جریان خون در شریان‌ها را نشان دهد.
6- آنژیوگرام مغزی
این آزمایش کمتر انجام می‌شود اما دید بسیار دقیقی از شریان‌های مغز و گردن ارائه می‌دهد. یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر به نام کاتتر از یک برش کوچک، معمولا در کشاله ران، وارد می‌شود. سپس لوله را از طریق شریان‌های اصلی به شریان کاروتید یا ورتبرال هدایت می‌کنند. بعد ماده حاجب به رگ‌ها تزریق تا شریان‌ها تحت تصویربرداری با اشعه ایکس قابل مشاهده شوند.
7- اکوکاردیوگرام
اکوکاردیوگرام از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر دقیق از قلب استفاده می‌کند. همچنین اکوکاردیوگرام می‌تواند منبع لخته‌ها در قلب که ممکن است به مغز سفر کرده و سکته ایجاد کرده باشد را پیدا کند.
درمان سکته مغزی
- درمان اورژانسی بستگی به نوع سکته‌ای دارد که تجربه می‌کنید: ایسکمیک یا هموراژیک.
- در سکته ایسکمیک، رگ‌های خونی مغز مسدود یا باریک شده‌اند.
- علاوه بر این، در سکته هموراژیک، خونریزی به داخل مغز رخ می‌دهد.
1- سکته ایسکمیک
برای درمان سکته ایسکمیک، باید جریان خون به سرعت به مغز بازگردانده شود. این کار ممکن است به روش‌های زیر انجام شود:
داروی اورژانسی وریدی (IV)
یک داروی وریدی که لخته خون را حل می‌کند باید ظرف ۴.۵ ساعت از شروع علائم داده شود. هر چه زودتر دارو داده شود، نتیجه بهتر است. درمان سریع شانس بقا و کاهش عوارض را افزایش می‌دهد. تزریق وریدی پلاسمینوژن فعال بازترکیبی (TPA) استاندارد طلایی درمان سکته ایسکمیک است.
دو نوع TPA عبارتند از: آلتی‌پلاز (Activase) و تنکت‌پلاز (TNKase).
تزریق TPA به صورت معمول از طریق رگ بازوی فرد در سه ساعت اول انجام می‌شود. گاهی اوقات TPA تا 4.5 ساعت پس از شروع علائم نیز قابل تجویز است.
این دارو جریان خون را با حل کردن لخته‌ای که باعث سکته شده است باز می‌گرداند. با از بین بردن سریع علت سکته، ممکن است به بهبودی کامل‌تر فرد کمک شود. پزشک شما خطرات احتمالی مانند خونریزی مغزی را در نظر می‌گیرد تا تعیین کند آیا TPA مناسب است یا خیر.
روش‌های اورژانسی اندوواسکولار (درون‌رگی)
گاهی متخصصان سکته ایسکمیک را به صورت مستقیم داخل رگ مسدود درمان می‌کنند. درمان اندوواسکولار نشان داده که نتایج را بهبود می‌بخشد و ناتوانی طولانی مدت را کاهش می‌دهد. این روش‌ها باید هر چه سریع‌تر انجام شوند:
تزریق دارو مستقیما به مغز
در این روش، یک کاتتر بلند و نازک از شریان کشاله ران ورود پیدا می‌کند. کاتتر از طریق شریان‌ها به مغز هدایت تا TPA به صورت مستقیم در محل سکته داده شود. زمان استفاده از این روش کمی طولانی‌تر از تزریق وریدی TPA است اما همچنان برای این روش محدودیت وجود دارد.
برداشتن لخته با استنت رتریور (Stent Retriever)
یک دستگاه متصل به کاتتر می‌تواند لخته را به صورت مستقیم از رگ مسدود مغز خارج کند. این روش به ویژه برای افرادی با لخته‌های بزرگ که به طور کامل با TPA حل نمی‌شوند مفید است. اغلب این روش همراه با تزریق وریدی TPA انجام می‌شود.
پنجره زمانی برای این روش‌ها با توجه به فناوری تصویربرداری جدید در حال گسترش است. آزمایش‌های تصویربرداری پرفیوژن با CT یا MRI کمک می‌کنند تعیین شود چه کسی ممکن است از درمان اندوواسکولار بهره‌مند شود.
روش‌های دیگر
پزشک ممکن است روش‌هایی برای باز کردن شریان‌های باریک شده توسط پلاک توصیه کند. این نوع روش‌ها ریسک سکته یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA) بعدی را کاهش می‌دهند. گزینه‌ها عبارتند از:
اندآرترکتومی کاروتید (Carotid Endarterectomy)
شریان‌های کاروتید، رگ‌هایی هستند که در دو طرف گردن قرار دارند و مغز را خون‌رسانی می‌کنند. این جراحی پلاک مسدود کننده شریان کاروتید را حذف می‌کند و ممکن است ریسک سکته ایسکمیک را کاهش دهد. اندآرترکتومی کاروتید خطراتی دارد، به ویژه برای افرادی که بیماری قلبی یا شرایط پزشکی دیگر دارند.
آنژیوپلاستی و استنت‌ها
- در آنژیوپلاستی، جراح کاتتری به شریان کاروتید از طریق شریان کشاله ران هدایت می‌کند.
- سپس یک بالون برای باز کردن شریان باریک شده باد می‌شود.
- بعد، استنت برای حمایت از شریان باز شده گذاشته می‌شود.
2- سکته هموراژیک
درمان اورژانسی سکته هموراژیک بر کنترل خونریزی و کاهش فشار مغزی ناشی از مایع اضافی تمرکز دارد.
اقدامات اورژانسی
- اگر برای پیشگیری از لخته خون داروی رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنید، ممکن است درمان برای خنثی کردن اثر داروهای رقیق‌کننده داده شود. این درمان‌ها شامل داروها یا انتقال محصولات خونی است.
- داروها همچنین می‌توانند فشار مغز را کاهش دهند، فشار خون را پایین بیاورند، اسپاسم رگ‌ها را جلوگیری و از تشنج پیشگیری کنند.
جراحی
- اگر ناحیه خونریزی بزرگ باشد، ممکن است نیاز به جراحی برای حذف خون و کاهش فشار مغز داشته باشید.
- جراحی همچنین ممکن است برای ترمیم آسیب رگ‌های خونی مرتبط با سکته هموراژیک انجام شود.
جراحی‌های خاص در سکته هموراژیک
پزشک ممکن است یکی از این روش‌ها را توصیه کند اگر سکته توسط آنوریسم، ناهنجاری شریانی و وریدی (AVM) یا سایر مشکلات رگ‌های خونی ایجاد شده باشد:
کلیپینگ جراحی (Surgical Clipping)
جراح یک گیره کوچک در پایه آنوریسم قرار می‌دهد تا جریان خون به آن قطع شود. آنوریسم یک برآمدگی در نقطه ضعیف یک رگ خونی است. گیره می‌تواند از پاره شدن آنوریسم جلوگیری کند یا آنوریسمی که اخیرا پاره شده را از خونریزی مجدد محافظت کند.
کوئیلینگ یا آمبولیزاسیون اندوواسکولار (Coiling / Endovascular Embolization)
کاتتر از شریان کشاله ران وارد می‌شود و به مغز هدایت می‌شود. جراح با استفاده از کاتتر کوئل‌های کوچک را داخل آنوریسم قرار می‌دهد تا آن را پر کند. این کار جریان خون به آنوریسم را مسدود کرده و باعث لخته شدن خون در آن می‌شود.
برداشتن جراحی توده رگ‌های نازک (AVM Removal)
جراحان ممکن است AVM کوچک را اگر در ناحیه‌ای قابل دسترسی باشد حذف کنند. این کار ریسک پارگی و سکته هموراژیک را کاهش می‌دهد. اگر AVM در عمق مغز باشد یا بزرگ باشد، ممکن است قابلیت برداشت نداشته باشد. همچنین ممکن است برداشت AVM باعث آسیب به عملکرد مغز شود و بنابراین انجام نشود.
جراحی رادیوسرجری استریوتاکتیک (Stereotactic Radiosurgery)
این روش از چندین پرتو بسیار متمرکز اشعه برای ترمیم ناهنجاری‌های رگ خونی استفاده می‌کند. جراحی رادیوسرجری روش پیشرفته‌ای است که کمتر تهاجمی از سایر روش‌ها است.
توانبخشی و بازتوانی پس از سکته
- پس از درمان اورژانسی، شما حداقل یک روز تحت پایش دقیق قرار می‌گیرید.
- پس از آن، مراقبت سکته تمرکز خود را بر کمک به بازیابی عملکرد و بازگشت به زندگی مستقل قرار می‌دهد.
- تاثیر سکته بستگی به ناحیه مغز درگیر و میزان بافت آسیب دیده دارد:
- اگر سکته نیمکره راست مغز را تحت تاثیر قرار دهد، حرکت و احساس در سمت چپ بدن ممکن است تحت تاثیر قرار گیرد.
- اگر سکته نیمکره چپ مغز را آسیب دهد، حرکت و احساس در سمت راست بدن ممکن است تحت تاثیر قرار گیرد.
- آسیب نیمکره چپ همچنین ممکن است باعث اختلالات گفتار و زبان شود.
- اکثر افرادی که سکته داشته‌اند، در یک برنامه توانبخشی شرکت می‌کنند.
- پزشک شما می‌تواند برنامه درمانی مناسب برای شما را توصیه کند.
یک برنامه بر اساس موارد زیر توصیه می‌شود:
- سن
- وضعیت کلی سلامت
- درجه ناتوانی ناشی از سکته
- همچنین سبک زندگی، علایق، اولویت‌ها و وجود حمایت خانواده یا مراقبین در نظر گرفته می‌شود.
- توانبخشی ممکن است قبل از ترخیص از بیمارستان آغاز شود.
پس از ترخیص، ممکن است برنامه را در:
- واحد توانبخشی همان بیمارستان ادامه دهید
- یا به واحد توانبخشی دیگر یا مراکز توانبخشی سرپایی بروید
- همچنین ممکن است توانبخشی در منزل انجام شود.
تیم درمانی پس از سکته
هر فردی تجربه متفاوتی از بازیابی دارد. بسته به وضعیت شما، تیم درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- پزشک متخصص مغز و اعصاب (Neurologist)
- پزشک توانبخشی (Physiatrist)
- پرستار توانبخشی
- متخصص تغذیه (Dietitian)
- فیزیوتراپیست (Physical Therapist)
- کاردرمانگر (Occupational Therapist)
- متخصص تفریح درمانی (Recreational Therapist)
- پاتولوژیست گفتار و زبان (Speech Pathologist)
- مشاور اجتماعی یا مدیر پرونده (Social Worker / Case Manager)
- روانشناس یا روانپزشک (Psychologist / Psychiatrist)
- روحانی (Chaplain)
- جلسات گفتار درمانی (Speech Therapy) اغلب بخشی از توانبخشی سکته هستند.
نتیجه‌گیری
مراقبت از بیماران سکته مغزی شامل تشخیص سریع، درمان فوری و برنامه توانبخشی جامع است. نوع سکته (ایسکمیک یا هموراژیک) تعیین‌کننده استراتژی درمانی است و می‌تواند شامل داروهای اورژانسی، جراحی یا روش‌های اندوواسکولار باشد. توانبخشی بعد از ترخیص، با حضور تیم تخصصی و استفاده از فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و سایر روش‌ها، به بازیابی حداکثر عملکرد و بازگشت به زندگی مستقل کمک می‌کند. ارزیابی مستمر کیفیت مراقبت در مراکز معتبر، اطمینان می‌دهد که بیماران تمام اقدامات درمانی مناسب و به موقع را دریافت می‌کنند.
سوالات متداول
سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به بخشی از مغز قطع یا کاهش یابد و باعث آسیب به بافت مغزی شود.
چه علائم اولیه‌ای نشان‌دهنده سکته مغزی است؟
از علائم شایع می‌توان به ضعف ناگهانی یا بی‌حسی صورت، دست یا پا، اختلال در صحبت کردن یا درک گفتار، تاری دید، سرگیجه و سردرد شدید ناگهانی اشاره کرد.
تفاوت سکته ایسکمیک و هموراژیک چیست؟
- ایسکمیک: رگ‌های خونی مسدود یا باریک می‌شوند.
- هموراژیک: خونریزی به داخل مغز رخ می‌دهد.
چرا زمان در درمان سکته مهم است؟
درمان سریع مانع آسیب گسترده مغزی می‌شود و شانس بازیابی عملکرد و زندگی مستقل را افزایش می‌دهد.
توانبخشی سکته شامل چه مواردی است؟
توانبخشی ممکن است شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، مشاوره روانی و برنامه تغذیه‌ای باشد.
چه تیم درمانی در بهبود سکته نقش دارد؟
تیم ممکن است شامل نورولوژیست، فیزیوتراپیست، کاردرمانگر، گفتاردرمانگر، روانشناس، پرستار توانبخشی و متخصص تغذیه باشد.
